آخرین آمارهای معتبر نشان میدهد که امروزه حدود ۱% از جمعیت جهان به اختلال اسکیزوفرنی مبتلا هستند. این بیماری حاد معمولاً در اواخر نوجوانی یا اوایل بزرگسالی شروع میشود. به طور کلی اسکیزوفرنی در مردان و زنان با شیوع تقریبا یکسانی دیده میشود، با اینحال علائم و زمان شروع در دو جنسیت متفاوت است. معمولا مردان در سنین پایینتر (اواخر نوجوانی تا اوایل بیستسالگی) به این اختلال مبتلا میشوند، در حالی که زنان غالباً در دههی سوم زندگی ابتلا به آن را نشان میدهند.
اسکیزوفرنی یک اختلال روانی جز دستهی اختلالات روانپریشی است که به صورت عمیق بر تفکر، احساسات و رفتار افراد تأثیر میگذارد. علائم اصلی آن شامل توهمات، هذیانها، اختلال در تفکر و ابراز احساسات، و کاهش توانایی در انجام کارهای روزمره است. اختلال هذیانی یکی دیگر از دستهی اختلالات روانپریشی است که میزان ابتلا به آن در حدود ۰.۲ تا ۰.۳% از جمعیت است. این اختلال غالباً در بزرگسالان میانسال و افراد مسنتر به چشم میخورد و میزان ابتلای آن در مردان بیشتر و نسبت آن به زنان تقریباً ۲:۱ است.
در این اختلال، فرد به چیزهایی باور راسخ دارد که در واقعیت وجود و صحت ندارند. این هذیانها میتواند دربارهی موضوعات مختلفی نظیر سلامتی، گزند و آسیب، داشتن قدرتهای خاص و… باشد. افراد مبتلا به اختلال هذیانی معمولاً توهمات کمتری نسبت به آنچه که در اسکیزوفرنی مشاهده میشود، دارند. پیش از ذکر شباهتها و تفاوتهای اساسی این دو اختلال، به بررسی علائم تشخیصی هر دو خواهیم پرداخت و نکاتی درباره درمان اسکیزوفرنی و همچنین درمان اختلالات هذیانی بیان میکنیم.
علائم اسکیزوفرنی (Schizophrenia)
علائم مثبت:
- هذیان: باورهای نادرست، تثبیت شده و ماندگاری که مبتنی بر واقعیت نیستند (مثلاً باور به اینکه قدرت ویژهای دارند).
- توهم: شنیدن، دیدن یا احساس چیزهایی که وجود خارجی ندارند (شایعترین آنها توهمات شنوایی است).
- گفتار (افکار) آشفته: گفتار نامنسجم یا مشکل در سازماندهی افکار، که منجر به پاسخها و واکنشهای گیجکننده و متناقض ناخوانا میشود.
علائم منفی:
- مسطح شدن احساسات و هیجانات: کاهش بروز هیجانی در حالات چهره، لحن صدا و عدم تماس چشمی.
- آنهدونیا (Anhedonia) : از دست دادن لذت یا علاقه به فعالیتهایی که زمانی از آن لذت میبردند.
- بیانگیزگی: کاهش انگیزه برای شروع و تداوم فعالیتها.
علائم شناختی:
- مشکلات حافظه: ناتوانی در حفظ تمرکز و توجه و مشکل در حافظه کوتاهمدت.
- مشکل در عملکرد اجرایی: چالش در درک اطلاعات و استفاده از آن برای تصمیمگیری.
برای تشخیصگذاری قطعی این اختلال، فرد باید حتما تحت بررسی و مصاحبهی بالینی توسط متخصص حوزه سلامت روان قرار بگیرد و طی مدت مشخص و به شکل ماندگار علائم فوق را نشانه داده باشد به طوری که منجر به اختلال در عملکرد روزانه و در حوزههای مختلف شده است.
علائم اختلال هذیانی (Delusional Disorder)
برای تشخیصگذاری این اختلال، علائم باید به مدت حداقل یک ماه وجود داشته باشد تا تشخیص قابل اتکا انجام گیرد.
- وجود حداقل یک هذیان: باورهای نادرستی که بر اساس واقعیت نیستند و به مدت حداقل یک ماه ادامه دارند.
- تنوع در نوع هذیان: هذیانها میتوانند در موضوعات مختلفی مانند گزند و آسیب، سلامتی، روابط و رویدادهای غیر واقعی باشند.
- نبود هیچ نشانهای دیگر از اسکیزوفرنی به جز هذیان: به این معنی که فرد نباید علائم دیگر اختلالات ذهنی (مثل توهمات یا افکار آشفته) را داشته باشد.
- عملکرد به طور کلی حفظ میشود: اغلب، عملکرد اجتماعی و شغلی فرد به دلیل هذیانها مختل نمیشود و فقط در زمینه یا زمینههای خاصی تحت تأثیر قرار میگیرد.
شباهتهای بین اسکیزوفرنی و اختلال هذیانی
وجود هذیان: هر دو اختلال اسکیزوفرنی و اختلال هذیانی دارای علامت هذیان هستند که نقش مهمی در تشخیص و شناسایی آنها ایفا میکند. در اختلال اسکیزوفرنی، هذیان به عنوان یکی از علائم مثبت بیماری شناخته میشود و میتواند به صورتهای مختلفی مانند باور به قدرتهای غیرواقعی یا سایر هذیانها بروز یابد. در عوض در اختلال هذیانی، هذیان به عنوان ویژگی اصلی اختلال مطرح میگردد و معمولاً فرد به طور مداوم به این باورهای نادرست پایبند است. اختلال در ادراکات هر دو نوع اختلال میتوانند موجب مشکل در ادراک واقعیات شوند. این اختلال در ادراک میتواند به شکلهایی مانند عدم توانایی در تمییز واقعیت از خیال یا درک نادرست از محیط اطراف بروز کند. این مشکلات ادراکی میتوانند تاثیر قابل توجهی بر سلامت روانی فرد داشته باشند و منجر به اضطراب، افسردگی یا حتی بحرانهای شدید روانی شوند.
اثرات اجتماعی: هر دو اختلال میتوانند به مشکلات جدی در روابط اجتماعی منجر شوند و به نوعی باعث انزوای فرد گردند. افراد مبتلا به این اختلالات غالباً با دشواریها و چالشهای برقراری ارتباطات اجتماعی روبهرو میشوند و این میتواند باعث کاهش تعاملات اجتماعی و تنهایی عمیقتر آنها گردد. انزوای اجتماعی به نوبه خود میتواند عواقب جدی برای سلامت روان و کیفیت زندگی این افراد داشته باشد.
” برای اطلاع از تعداد جلسات و همچنین هزینه هر جلسه آر تی ام اس با مشاورین ما در مجموعه دکتر پورنامداری در تماس باشید. “
تفاوتهای اسکیزوفرنی و اختلال هذیانی
میزان و نوع توهمات
اسکیزوفرنی:
این اختلال روانی بهویژه با حضور توهمات و علائم مثبت متعدد قابل شناسایی است. توهم میتواند به اشکال مختلفی ظاهر شود اما شایعترین نوع آن توهمات شنوایی است که در آن فرد ممکن است به صدای گفتوگوهایی گوش دهد که وجود ندارند و این صداها ممکن است به او دستوراتی بدهند یا در مورد افکار و احساساتش اظهار نظر کنند. این توهمات قادرند تأثیرات قابل توجهی بر رفتار و عملکرد اجتماعی فرد داشته باشند و در بسیاری از موارد، موجب ایجاد اضطراب و افکار آشفته در او میشوند.
اختلال هذیانی:
در این اختلال، فرد بیشتر با هذیانهای خاص و موضوعی معین که در باورهایش بدون ادراکات حسی پنجگانه نفوذ یافته، دستوپنجه نرم میکند. هذیانها معمولاً شامل باورهای نادرست و غیرواقعی تثبیت شده و راسخ در زمینههای خاص مانند سلامتی، آزار و اذیت، یا هذیانهای مربوط به قدرتهای ویژه هستند. برخلاف اسکیزوفرنی، معمولاً در اختلال هذیانی، نشانههای توهمی نظیر توهمات شنوایی یا بینایی وجود ندارد. این ویژگی باعث میشود که افراد مبتلا به اختلال هذیانی، درک واقعبینانهی بیشتری از محیط خود داشته باشند، اما همچنان از اثرات مخرب هذیانها بر رابطههای اجتماعی و کیفیت زندگی خود رنج میبرند. در اینجا، هذیانها به عنوان واقعیتهای شخصی فرد در نظر گرفته میشوند و همچنان تأثیرات منفی بر سلامت روانی او دارند.
سن بروز
اسکیزوفرنی:
همانطور که اشاره شد این اختلال روانی معمولاً در اواخر نوجوانی تا اوایل بزرگسالی، به ویژه بین سنین ۱۸ تا ۲۵ سالگی، آغاز میشود. ظهور علائم در این دوره از زندگی میتواند به دلیل تغییرات شدید زیستی، محیطی، روانی و اجتماعی که در این سنین رخ میدهد، باشد. برای بسیاری از افراد، اولین نشانههای این اختلال ممکن است شامل تغییرات در تفکر، احساسات و رفتار باشد که به تدریج به علائم برجستهتری چون توهمات و هذیانها منجر میشود. تحقیقات نشان میدهد که عوامل ژنتیکی، محیطی و بیوشیمیایی میتوانند احتمال شکلگیری این اختلال را در این سنین بسیار بالا ببرد. از این رو، توجه به علائم اولیه و مداخله در این دوره میتواند به بهبود نتایج بالینی کمک کند.
اختلال هذیانی:
برخلاف اسکیزوفرنی، اختلال هذیانی میتواند در هر سنی خود را نشان دهد، اما شایعتر است که در سنین بالاتر، به ویژه در افراد بالغ و مسنتر، تشخیص داده شود. این اختلال ممکن است به دلایل متنوعی از جمله فشارهای روانی، مشکلات ارتباطی یا تغییرات ناگهانی و گسترده در شرایط زندگی فعلی افراد ظهور کند. با این حال، وجود هذیانها در افراد سالمند ممکن است به تشخیص نادرست به عنوان دیگر اختلالات روانی، مانند دمانس یا سایر اختلالات شناختی، منجر شود. بنابراین، تشخیص دقیق سن ظهور و شرایط مرتبط با آن برای ارائهی درمانهای مؤثر و برنامههای حمایتی ضروری خواهد بود.
شدت علائم و درمانپذیری
اسکیزوفرنی :
بیماران اسکیزوفرنیک معمولاً با علائم مثبت و منفی متعدد و شدیدی مانند توهمات، هذیانها و اختلال در تفکر و کاهش هیجانات و تواناییهای اجتماعی دستوپنجه نرم میکنند. این علائم میتوانند به شدت زندگی روزمره فرد را تحت تأثیر قرار دهند و موجب کاهش کیفیت زندگی و عملکرد اجتماعی شوند. این اختلال معمولاً نیاز به درمان مداوم دارد و غالبا میتوان علائم را کنترل کرد که اگر به درستی مدیریت نشود، میتواند آسیبهای عمیقی به ارتباطات اجتماعی و روانی فرد وارد کند.
اختلال هذیانی:
این اختلال بیشتر به وجود هذیانهای خاص و معین محدود میشود و افراد در مقایسه با اسکیزوفرنی ممکن است علائم کمتری داشته باشند. با این حال، باور به این هذیانها میتواند زندگی فرد را به شدت تحت تأثیر قرار دهد و موجب مشکلات جدی در روابط اجتماعی و شغلی شود. این اختلال ممکن است در برخی مواقع قابل برگشت یا موقتی باشد، به ویژه اگر علت آن شرایط محیطی یا روانی خاصی باشد.
سخن پایانی
در نهایت نباید فراموش کرد که اختلال اسکیزوفرنی و اختلال هذیانی هر دو اختلالات پیچیدهای هستند که نیاز به توجه و درمان مناسب دارند. درک تفاوتها و شباهتهای این اختلالات میتواند به بهبود روند تشخیص و درمان کمک کند. شدت هر یک از این اختلالات بستگی به حوزههای فردی و زمینههای روانی و اجتماعی دارد. اسکیزوفرنی معمولاً با علائم گستردهتری همراه است که به آسیبهای عمیقتر و طولانیتر منجر میشود، در حالی که اختلال هذیانی ممکن است در شرایط خاص و با توجه به نوع هذیانها، جدیتر یا کمخطرتر باشد. بنابراین، در هر دو حالت، ارزیابی دقیق و درمان مناسب اهمیت زیادی دارد.
منابع:
American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th ed.). Arlington, VA: American Psychiatric Publishing.
World Health Organization. (2019). ICD-10: International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems.
National Institute of Mental Health. (2022). “Schizophrenia.” NIMH. Royal College of Psychiatrists. (2021). “Delusional Disorder: A Guide to Diagnosis and Treatment.”
Royal College of Psychiatrists. Kirkpatrick, B., & Buchanan, R. W. (2020). “Schizophrenia and Related Disorders.” The American Journal of Psychiatry.
Kirkpatrick, B., & Buchanan, R. W. (2020). “Schizophrenia and Related Disorders.” The American Journal of Psychiatry.